دریای مکران یا دریای عمان؟

علی آهنگر در روزنامه ابتکار نوشت:مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از فرماندهان و مسئولان نیروی دریایی ارتش، که در مورخ ۹ آذر برگزار گردید، بر آبادسازی سواحل مکران تاکید فرمودند.

اما سواحل مکران کجاست؟

مَکران یا مُکران نام ایالتی بزرگ در سواحل جنوب شرقی ایران بود که اکنون بلوچستان ایران قسمتی از آن را شامل می‌شود.

مرکز این ایالت بزرگ که مرز شرقی آن به ارتفاعات دره سند پاکستان می‌رسید، شهری بود به نام «فنزبور» یا «پنجبور» که اکنون در بلوچستان پاکستان و در مجاورت شهر سراوان ایران قرار دارد. یعقوبی جغرافی‌دان قرن سوم، این شهر را بزرگ‌ترین شهر مکران می‌شمارد.

مهمترین بندر تجاری و بازرگانی ایالت مکران بندر «تیز» یا «تیس» بوده است. این شهرکه بندری بین قاره‌ای محسوب می‌شد، در آفریقا با مصر و حبشه و زنگبار؛ در آسیای مرکزی با هند و سند (پاکستان) و در خاورمیانه با کشورهای عربی مانند عمان و بحرین مناسبات تجاری داشت.

این بندر امروزه اعتبار گذشته خود را از دست داده و به صورت روستایی ساحلی در ۹ کیلومتری شمال بندر چابهار در کرانه شرقی خلیج چابهار بر سر راه چابهار نیک‌شهر و بندر کنارک جای دارد.

مقدسی، جغرافی‌دان قرن چهارم، بندر تیز را بارانداز معروف، پر از نخلستان، دارای چندین کاروان‌سرا، مسجدی زیبا و مردمی میانه حال معرفی می‌کند. او همچنین شهرهای بمپور و فهرج (ایرانشهر کنونی) را از دیگر شهرهای مکران برمی‌شمرد و زبان مردم مکران را بلوچی می‌داند.

اصطخری، که او نیز از جغرافی‌نگاران همان عصر است، مکران را ناحیه‌ای وسیع و پهناور توصیف می‌کند و می‌گوید بیشتر آن را بیابان و کویر پوشانده است. او زبان مردم مکران را فارسی و مکری می‌داند.

یکی دیگر از جغرافی‌دانان قرن هفتم به نام یاقوت حموی، می‌گوید مکران سرزمین پهناوری است که روستاها و شهرهای زیادی دارد ومرکز عمده تولید و صادرات شکر است. او درباره حدود مکران می‌گوید: مکران از غرب به کرمان، از شمال به سیستان، از جنوب به دریا و از شرق با هندوستان (پاکستان) همسایه است.

در حال حاضر مکران از شمال محدود است به سراوان و بمپور، از جنوب به دریای عمان، از مشرق به کلات پاکستان و از مغرب به بشاگرد.(دهخدا)

جورج کرزن در کتاب ایران و قضیه ایران، از جالق تا بندر گواتر که صدوسی مایل طول دارد را مرز مکران می‌داند؛ مرزی که در سال ۱۸۷۱ میلادی توسط گلداسمیت بین ایران و پاکستان تعیین گردید.

با توضیحات یاد شده معلوم و مشخص گردید که مکران نام سواحل جنوب شرقی ایران است، اما یک سوال اساسی در اینجا طرح می‌شود و آن اینکه پس چرا دریای ساحلیِ مکران، دریای عمان خوانده می‌شود و نه دریای مکران؟

واقعیت این است که در قرن چهارم هجری دریای عمان جزو دریای اعظم به‌شمار می‌آمد و هر بخشی از دریای اعظم به نام ناحیه یا شهری که در کنار آن قرار داشت خوانده می‌شد.

چنان‌که یاقوت حموی می‌گوید، بحرفارس، خلیج‌فارس شاخه‌ای از دریای بزرگ هند است. مرزهای این دریا از بندر تیز از بخش‌های مکران در کرانه دریای فارس تا آبادان است و اینجا دهانه دجله است که بدان می‌ریزد.

بعلاوه، در منابع جغرافیایی قدیم همواره از این دریا به نام بحر مکران یا بحر کرمان نام برده‌شده‌است. دریای مکران نامی بوده که حتی بر کتیبه‌های بیستون از زمان هخامنشیان نیز نقش بسته است و در کتیبه‌های زمان ساسانیان نیز به همین نام است.

بنابر گواهی منابع تاریخی، از قدیم‌ترین روزگاران، این بخش از دریای بزرگ پارس همواره دریای مکران خوانده می‌شد، هرچند که ظاهرا گاهی قسمت جنوبی آن را بحر عمان می‌نامیده‌اند.

نام دریای مکران و دریای پارس تا اواخر قرن نوزدهم بر این بخش از دریا اطلاق می‌شد. در این زمان که انگلستان بر شبه قاره هند تسلط کامل پیدا کرده بود و می‌خواست در آب‌های جنوب ایران نیز حضوری فعال داشته باشد، مسقط و سرزمین عمان را تحت سلطه خود در‌می‌آورد. از این زمان به بعد، دولت انگلیس کم‌کم نام عمان را بر دریای مکران و پارس جاری می‌سازد.

با عنایت به این سوابق، شایسته است که کم‌کم در گفتار و نوشتار ما نیز کلمه مکران جایگزین کلمه عمان شود؛ و از سوی دیگر، بنا به فرموده مقام عظمای ولایت، سوابق تجاری و بازرگانی بین‌المللی و مهم بنادر سواحل مکران به همت دولت و سایر دست‌اندرکاران به آن بازگردد.